Εμπορικός πόλεμος και «νομισματική ειρήνη»
ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΓΚΡΑΒΑΣ*
Κατά τη σύγκληση της Εκκλησίας του Δήμου από τους Αθηναίους με σκοπό τη διαβούλευση περί διατήρησης της Τριακονταετούς συνθήκης ειρήνης, προτού τελικά ξεσπάσει ο Πελοποννησιακός Πόλεμος, ο Περικλής ως «πρώτος μεταξύ των Αθηναίων της εποχής του, μεγάλος συγχρόνως ρήτωρ και πολιτικός» κατά τον Θουκυδίδη («Ιστορίαι», βιβλίο Α΄), προχώρησε στο βήμα για να συμβουλεύσει τους συμπολίτες του: «Πρέπει άλλωστε να γνωρίζουμε ότι ο πόλεμος κατέστη αναπόφευκτος και ότι όσο περισσότερο πρόθυμοι δείξουμε προς ανάληψή του, με τόσο λιγότερη αποφασιστικότητα θα επιτεθούν εναντίον μας οι αντίπαλοι, και ακόμη ότι τους μέγιστους κινδύνους μέγιστες ακολουθούν τιμές και για την πόλη και για κάθε ιδιώτη πολίτη.»
Από μιαν άποψη, το παραπάνω απόσπασμα διατυπώνει δύο θεμελιώδη αξιώματα που εκτείνονται διαχρονικά τόσο στις διεθνείς σχέσεις όσο και στις διεθνείς αγορές· πρώτον, ότι η προετοιμασία για πόλεμο συνιστά την αποτελεσματικότερη πολιτική αποτροπής όσον αφορά στις αμυντικές σχέσεις, και δεύτερον, ότι η αναμενόμενη απόδοση αποτελεί ευθεία συνάρτηση του αναλαμβανόμενου κινδύνου όπως διδάσκεται στη χρηματοοικονομική σφαίρα. Τηρουμένων των αναλογιών, οι δύο παραδοχές ερμηνεύουν την κατάσταση του επαπειλούμενου εμπορικού πολέμου μεταξύ των μεγάλων γεωοικονομικών δυνάμεων και συγκεκριμένα τη διένεξη των Ηνωμένων Πολιτειών με Κίνα και Γερμανία για τα διμερή εμπορικά ισοζύγια.
Με την Κίνα, η αμερικανική κυβέρνηση επιδιώκει, πρώτον, την αποτροπή της εξάπλωσης της γεωπολιτικής επιρροής του ασιατικού δράκου διαμέσου της εμπορικής και οικονομικής ισχύος. Δεύτερον, κλιμακώνοντας την τακτική της θεωρίας παιγνίων «μία σου και μία μου» (tit-for-tat) καθιστά ορατό τον επόμενο κόμβο αποφάσεων στη διελκυστίνδα δασμών-αντιποίνων εν μέσω χρονικών περιορισμών για διαπραγματεύσεις. Τρίτον, οι υπαρκτοί κίνδυνοι όπως ο εκτροχιασμός της ήπιας κανονικοποίησης της νομισματικής πολιτικής της Fed, η αύξηση των τιμών για τον αμερικανό καταναλωτή, ο κλονισμός της μακροχρόνιας εμπιστοσύνης στο δολάριο ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, αντισταθμίζονται σε ρητορικό επίπεδο από την αναβίωση του αμερικανικού ονείρου υπό το κεντρικό προεκλογικό σύνθημα «πρώτα η Αμερική». Παραφράζοντας τον Θουκυδίδη, «τους μέγιστους κινδύνους μέγιστες ακολουθούν προοπτικές για τον Αμερικανικό λαό».
Με τη Γερμανία, η αμερικανική κυβέρνηση επιδιώκει να εκμεταλλευθεί το γεγονός ότι το ευρώ δεν έχει μεν αμυντική ισχύ, αλλά ενισχύει την εξαρτώμενη σημαντικά από τις εξαγωγές γερμανική οικονομία λειτουργώντας ως μαλακό μάρκο. Δεν είναι συμπτωματικό ότι η απαίτηση αύξησης των δαπανών για το ΝΑΤΟ διαμηνύεται από Αμερικανούς αξιωματούχους παράλληλα με τις εμπορικές απειλές για επιβολή δασμών στη γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία.
Ωστόσο οι ρίζες της «νομισματικής ειρήνης», της διεθνούς δηλαδή συνεργασίας υπό το κοινό συμφέρον διατήρησης των νομισματικών διευθετήσεων της περιόδου πριν τη μεγάλη χρηματοπιστωτική κρίση, αποτελούν ανάχωμα στους εμπορικούς πολέμους. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, σχεδόν τα δύο τρίτα των συναλλαγματικών διαθεσίμων των κεντρικών τραπεζών διεθνώς εξακολουθούν να είναι δολάρια. Η κρίση που ξεκίνησε από την αμερικανική αγορά ακινήτων και ξέσπασε με την κατάρρευση της Lehman το 2008, επιμόλυνε υπό τη μορφή κρίσης χρέους τη Ζώνη του Ευρώ το 2010 διατηρώντας την πρωτοκαθεδρία του δολαρίου στο διεθνές νομισματικό σύστημα. Στο κρίσιμο ενδιάμεσο διάστημα η Κίνα επαναπροσέδεσε το γουάν στο δολάριο μετά την άρση της σταθερής σύνδεσής τους το 2005.
Σε αυτό το πλαίσιο, η απειλή αντιποίνων εκ μέρους της Κίνας στο μέτωπο των αμερικανικών τίτλων θεωρείται αρκούντως αξιόπιστη στο βαθμό που θα προκαλέσει είτε απότομη άνοδο των μακροχρόνιων επιτοκίων του δολαρίου είτε ασύμμετρη διατάραξη της νομισματικής πολιτικής της Fed, επιφέροντας σε κάθε περίπτωση καίριο πλήγμα στην αμερικανική οικονομία. Το οιονεί πυρηνικό αυτό όπλο που διαθέτει η Κίνα συνδέεται πιθανότατα και με την κυοφορούμενη νέα διευθέτηση των σχέσεων του αμερικανικού παράγοντα με την κορεατική χερσόνησο, διαμέσου της διπλωματίας της κυβέρνησης Τραμπ με το καθεστώς της Βορείου Κορέας.
Αντίλογος υπάρχει στη διεθνή βιβλιογραφία και αφορά στην «Παγίδα του Θουκυδίδη» (του Γκρέιχαμ Άλισον). Όμως, ακόμα και αν ο αναπόφευκτος πόλεμος μεταξύ Αθήνας και Σπάρτης προβάλλεται κατά κόρον στις σύγχρονες σινοαμερικανικές σχέσεις, η «νομισματική ειρήνη» ίσως να αποτελέσει σοβαρό ανάχωμα στον εμπορικό πόλεμο...
* Ο κ. Κωνσταντίνος Γκράβας είναι αναλυτής διεθνών αγορών και επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Διοικήσεως και Επιτελών (ΣΔΙΕΠ/ΠΑ) της Πολεμικής Αεροπορίας.
