Tου Κωνσταντίνου Γκράβα
Η ΙΣΤΟΡΙΑ
"Εκτιμούμε ότι μετά από έξι χρόνια διαχείρισης έκτακτης κρίσης, η Ευρώπη έχει τώρα τη θεσμική υποδομή να αντιμετωπίσει επιτυχώς ευρωπαϊκά θέματα", δήλωσε ο πρωθυπουργός κ. Τσίπρας σε συνέντευξη στους "Financial Times”. Ο κ. Τσίπρας υποστήριξε ότι η κυβέρνησή του έχει στόχο να ανακτήσει την εθνική κυριαρχία και να ξεφορτωθεί την "τρόικα" των δανειστών (Κομισιόν, ΔΝΤ και ΕΚΤ). Δύο εβδομάδες νωρίτερα, σε συνέντευξη στη δημόσια τηλεόραση ο ίδιος είχε βάλει στο τραπέζι την εκτίμηση ότι: "Η θέση του ΔΝΤ δεν είναι εποικοδομητική".
Είτε ο συνήθης λαϊκισμός που διατρέχει οριζόντια το πολιτικό σύστημα, είτε η άγνοια των διεθνών εξελίξεων και της νέας ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής που οικοδομείται εξ αφορμής της μεγάλης κρίσης, μπέρδεψαν ή κινδυνεύουν να μπερδέψουν αρκετούς, τόσο στο κυβερνητικό στρατόπεδο, όσο και στην πλευρά της αντιπολίτευσης.
Κατ’ αρχάς, η έξοδος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου είναι ζήτημα ολόκληρης της Ευρωζώνης. Η ελληνική πλευρά έχει προσκαλέσει ρητά στη συμφωνία του καλοκαιριού το Ταμείο να συμμετάσχει στο πρόγραμμα των €89 δισεκατομμυρίων, το οποίο αναθεωρείται ποσοτικά επί τα βελτίω λόγω του μικρότερου ποσού που χρειάσθηκε για την πρόσφατη ανακεφαλαιοποίηση των συστημικών τραπεζών. Εκκρεμεί η διαπραγμάτευση του ΔΝΤ με τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) με άξονα τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους, προκειμένου να αποφανθεί τελεσίδικα το Ταμείο για το αν θα συμμετάσχει στο τρίτο πρόγραμμα διάσωσης της χώρας ως δανειστής και όχι απλώς ως "τεχνικός" σύμβουλος.
Στη διελκυστίνδα ΔΝΤ-Ευρωζώνης, η κυρία Βελκουλέσκου ως εκπρόσωπος του ΔΝΤ ζήτησε προσφάτως από τους Ευρωπαίους εταίρους μας να προχωρήσουν σε γενναία ελάφρυνση του ελληνικού δημοσίου χρέους. Ενώ στο πλαίσιο υποβάθμισης της ρητορικής Τσίπρα, ο επικεφαλής του ESM, Klaus Regling, αλλά και ο Ευρωπαίος επίτροπος, Pierre Moscovici, εξέφρασαν κατηγορηματικά την επιθυμία τους για συμμετοχή του Ταμείου στο πρόγραμμα -και ως χρηματοδότη.
Θα πρέπει συνεπώς να γίνει αντιληπτό ότι δεν πρόκειται για επαναδιαπραγμάτευση επί της αρχής μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των πιστωτών, αλλά πρωτίστως, για εκκρεμούσα διαπραγμάτευση των δανειστών μεταξύ τους.
Ο ΚΙΝΔΥΝΟΣ
Η κυβέρνηση Τσίπρα πρέπει να αποφύγει την παγίδα ενός déjà vu του φθινοπώρου του 2014 επί κυβερνήσεως Σαμαρά. Και να προσέξει να μην μπει "στη μέση" όπως χαρακτηριστικά συμβαίνει σε συγκεκριμένο παίγνιο (πρέφα) της τράπουλας, παιχνίδι όχι μόνον τύχης αλλά και τεχνικής: Όταν δηλαδή η κατανομή είναι τέτοια ώστε ο δεύτερος παίκτης, οτιδήποτε φύλλο και να επιλέξει ως απάντηση στον πρώτο, να χάνει σε κάθε περίπτωση από τον επόμενο που μπορεί να τον καλύψει με ισχυρότερο φύλλο.
Η ελληνική πλευρά δεν πρέπει να εγκλωβισθεί στο δίλημμα μεταξύ ευνοϊκότερης ελάφρυνσης του χρέους με αρωγό το ΔΝΤ, από τη μία, και ηπιότερων δημοσιονομικών μέτρων υπό την ανοχή των Ευρωπαίων εταίρων χωρίς όμως τη σημαντική ελάφρυνση χρέους που υποστηρίζει ως συνθήκη βιωσιμότητας το Ταμείο, από την άλλη.
Τον Σεπτέμβριο του 2014, η πολιτική ρητορική για έξοδο του ΔΝΤ από το ελληνικό πρόγραμμα είχε υιοθετηθεί από τον τότε πρωθυπουργό, κ. Σαμαρά, στη συνάντησή του με τη Γερμανίδα καγκελάριο στο Βερολίνο. Η φειδωλή, επιφυλακτική και ουδέτερη απάντηση της καγκελαρίου άφηνε τότε τα "γερμανικά χαρτιά" κλειστά στο ιδιότυπο τριγωνικό "πόκερ" μεταξύ Ελλάδας - Ε.Ε (Γερμανίας) - ΔΝΤ. Μία ημέρα μετά τη συνάντηση Σαμαρά - Μέρκελ, οι διεθνείς αγορές ξεδίπλωναν τα δικά τους χαρτιά. Άρχισαν να ποντάρουν αρνητικά ως προς την προοπτική πρόωρης εξόδου της Ελληνικής κυβέρνησης από το πρόγραμμα χρηματοδότησης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Σε διάστημα λίγων εβδομάδων το κόστος δανεισμού για τη χώρα μας αυξήθηκε κατακόρυφα αποκλείοντας defacto την Ελλάδα από την επιστροφή στις διεθνείς αγορές, οι οποίες προφανώς λειτουργούν με τους δικούς τους νόμους και κανόνες. Και για τους οποίους οι πολιτικοί θα έπρεπε να έχουν κεκτημένη γνώση ήδη από το 2010.
Τα παθήματα πρέπει να γίνονται μαθήματα. Οι Ευρωπαίοι εταίροι και δανειστές έχουν δικαιωματικά τον τελευταίο λόγο στις διαπραγματεύσεις, κατέχοντας περίπου τα τρία τέταρτα του ελληνικού δημοσίου χρέους (κράτη-μέλη της Ευρωζώνης και διακρατικοί οργανισμοί). Η ρητορική των πανηγυρικών δηλώσεων για "έξωση του ΔΝΤ" θα πρέπει, είτε να έχει ex-ante εξασφαλισμένο από την Ευρωπαϊκή Ένωση το κενό της χρηματοδότησης, είτε να λαμβάνει χώρα με δρομολογημένη την -έστω και ελεγχόμενη-έξοδο στις αγορές με ανεκτό κόστος δανεισμού. Όταν δεν συμβαίνει κάτι από τα δύο, τότε η κυβέρνηση οφείλει να γνωρίζει ότι διατρέχει τον "οικονομικά θανάσιμο" κίνδυνο να λογαριάζει.. χωρίς τον ξενοδόχο.
Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΤΟΧΟΣ
Σταθερά εδώ και χρόνια όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις θα έπρεπε να εργάζονται σκληρά, μεθοδικά, με σχέδιο και ρεαλιστικές συμμαχίες, προκειμένου η χώρα να απαλλαγεί από την παρουσία του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και να μείνει μόνον με τους φυσικούς της συμμάχους, τους Ευρωπαίους εταίρους, ως δανειστές. Ιδιαίτερα από το κρίσιμο καλοκαίρι του 2012 και μετά, όταν ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης, Μάριο Ντράγκι, είπε το περίφημο "whatever it takes" (ότι δηλαδή θα κάνει οτιδήποτε χρειασθεί προκειμένου να προστατεύσει το ευρώ) σηματοδοτώντας τη σταδιακή θωράκιση της Ευρωζώνης προϊούσης της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, θα έπρεπε το εγχώριο φιλοευρωπαϊκό πολιτικό σύστημα να θέσει ως εθνικό στόχο να μείνει η Ελλάδα μόνον με την πλευρά των εταίρων.
Καθώς πλέον κατέρρευσε το ψευδές δίλημμα "μνημόνιο-αντιμνημόνιο" με υψηλό δυστυχώς τίμημα για την οικονομία και την κοινωνία, αλλά και με δεδομένο ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση, ιδιαιτέρως δε η Ευρωζώνη, έχουν κανόνες και προφανώς θα υπάρχει πάντοτε κάποιας μορφής εποπτεία για τις χώρες που συμμετέχουν ως μέλη τους, είναι αυτονόητο ότι η θέσπιση δημοσιονομικής πειθαρχίας και η νομισματική κυριαρχία εκχωρούνται στους αντίστοιχους θεσμούς του ευρύτερου υπερεθνικού οικοδομήματος.
Όπως αναλύουμε εδώ, ο οιονεί "Οικονομικός Πόλεμος” είχε ως στόχο τη διαφύλαξη της "Νομισματικής Ειρήνης”, έως ότου η αρχιτεκτονική της Ευρωζώνης αντεπεξέλθει στις σοβαρές προκλήσεις που δέχθηκε το κοινό νόμισμα λόγω των ατελειών της οικονομικής ένωσης. Η κρίση που ξεκίνησε από τις Ηνωμένες Πολιτείες το 2008 απείλησε το κυρίαρχο καθεστώς του αμερικανικού δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος (Global Reserve Status). Ο σοβαρός κίνδυνος κατάρρευσης του δολαρίου ένωσε τα συμφέροντα των τριών οικονομικά ισχυρότερων πόλων. Ένας πόλος σε κάθε ήπειρο: Η.Π.Α στην Αμερική, Κίνα στην Ασία, Γερμανία στην Ευρώπη-Ευρωζώνη. Η με κάθε τρόπο ανάγκη διαφύλαξης του "εξωφρενικά ακριβού προνομίου" του πράσινου νομίσματος (από τον όρο "exorbitant privilege" που χρησιμοποίησε στη δεκαετία του 1960 ο Valéry Giscard d 'Estaing για να περιγράψει την τότε ασυμμετρία του νομισματικού συστήματος) έφερε το ΔΝΤ στην Ευρωζώνη μέσω της χώρας μας. Η Ευρωζώνη δεν είχε δικό της "Νομισματικό Ταμείο" και άρα χρειαζόταν την τεχνογνωσία και τη συνδρομή του ΔΝΤ. Έτσι, πρώτον, ο αμερικανικός παράγων απέκτησε κυρίαρχο ρόλο και ισχυρό λόγο στην Ευρωζώνη. Δεύτερον, η Γερμανία χρησιμοποίησε έναν ανεξάρτητο θεσμό ως φόβητρο εφαρμογής της δημοσιονομικής προσαρμογής προς την κατεύθυνση ισοσκελισμένων προϋπολογισμών. Και τρίτον η Κίνα, με τον πακτωλό συναλλαγματικών διαθεσίμων και αμερικανικών ομολόγων του θησαυροφυλακίου των Η.Π.Α, κέρδισε την ισορροπία του δολαρίου καθόσον το ευρώ θα ήταν εφεξής στο μάτι του κυκλώνα.
Η διεύρυνση της αρχικής δομής του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF) το 2011, η εν συνεχεία αντικατάστασή του στα μέσα του 2013 από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) και η εξέλιξη των πυλώνων της τραπεζικής ένωσης από το Νοέμβριο του 2014, επιβεβαιώνουν ότι η αρχιτεκτονική του ευρώ εξελίσσεται και προεξοφλεί ουσιαστικά τη δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου.
Ίσως το "παράλληλο πρόγραμμα", που ευαγγελίζεται περισσότερο για εσωτερική κατανάλωση η κυβέρνηση του κ. Τσίπρα, να είναι ανεδαφικό. Όμως σίγουρα υπάρχει "παράλληλο πρόγραμμα" για την Ευρωζώνη: Χωρίς την παρουσία του ΔΝΤ!
* Ο Κωνσταντίνος Γκράβας είναι οικονομολόγος - αναλυτής διεθνών αγορών.
