Alexis… Samaras

Τον βηματισμό της κυβέρνησης Τσίπρα στα χνάρια της κυβερνήσεως Σαμαρά το 2014 παρακολουθούν πλέον οι διεθνείς αγορές. Πρώτον, η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος για το 2016, οκταπλάσιου μάλιστα σε σχέση με τον δημοσιονομικό στόχο κυρίως λόγω της υπερφορολόγησης στην οικονομία, και δεύτερον, το κλείσιμο της δεύτερης αξιολόγησης και η συνεπαγόμενη εκταμίευση της (υπο)δόσης από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας η οποία χρησιμοποιήθηκε σχεδόν αποκλειστικά για την εξόφληση των δανειακών υποχρεώσεων της χώρας προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και τους ιδιώτες ομολογιούχους (του 2014), οδήγησαν την παρούσα κυβέρνηση στην πρόσφατη δοκιμαστική και προστατευμένη έξοδο στις διεθνείς αγορές· με τη νέα έκδοση πενταετούς ομολόγου να έχει πρωτίστως συμβολικό και επικοινωνιακό χαρακτήρα όσον αφορά στο πιστοληπτικό προφίλ της χώρας στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Για την επιστροφή στην κανονικότητα που συνδέεται με τη δυνατότητα συστηματικού δανεισμού από τις αγορές με λογικά επιτόκια, μία μεμονωμένη προσπάθεια με τα χαρακτηριστικά και το πλαίσιο στο οποίο πραγματοποιήθηκε τόσο την άνοιξη του 2014 όσο και το φετινό καλοκαίρι δεν αποτελεί ικανή συνθήκη- είναι όμως αναγκαία. Και για να καταστεί προϊόντος του χρόνου όχι μόνον αναγκαία αλλά και ικανή, προϋπόθεση είναι η συνεχής ανανέωση της – αρχικά, σε οιονεί αποστειρωμένο περιβάλλον – ανακτηθείσας εμπιστοσύνης των επενδυτών μέσα από τη συνεπή εφαρμογή των συμφωνηθέντων με τους ‘Θεσμούς’ και πάντοτε στα προκαθορισμένα αυστηρά χρονοδιαγράμματα. 

Η οικονομική ιστορία διδάσκει ότι η εμπιστοσύνη είναι εύθραυστη και συνάμα πολύτιμη· κερδίζεται με τον χρόνο αλλά γκρεμίζεται στη στιγμή. Οι δε αγορές, πάντοτε προεξοφλούν κοιτώντας μπροστά, συχνά λειτουργούν όχι ορθολογικά αλλά με συμπεριφορά αγέλης, και πάντως σε κάθε περίπτωση, συνιστούν σκληρό κριτή ποντάροντας τα χρήματά τους σε μια χώρα μέσα σε ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον ταχύτατης αν όχι ανεξέλεγκτης κίνησης του χρηματιστικού κεφαλαίου.  

Το 2014 ο τότε πρωθυπουργός αντιμετώπιζε σημαντικά προβλήματα σε επίπεδο εγχώριων και διεθνών συσχετισμών, πρωτίστως πολιτικών στο πρώτο, κυρίως οικονομικών στο δεύτερο. 

Από τη μια μεριά, το αρνητικό αποτέλεσμα των ευρωεκλογών για την τότε συγκυβέρνηση, ο ανασχηματισμός του υπουργικού συμβουλίου με γνώμονα τις εσωκομματικές ισορροπίες, καθώς και η μεταρρυθμιστική κόπωση στην υλοποίηση των προαπαιτούμενων για την ολοκλήρωση της κρίσιμης τότε πέμπτης αξιολόγησης του δευτέρου μνημονίου, ήταν τα βασικά προβλήματα στο εγχώριο πολιτικό πεδίο. 

Και από την άλλη, η απέλπιδα προσπάθεια του κ. Σαμαρά να εξασφαλίσει από το Βερολίνο μια ηπιότερη στάση του γερμανικού υπουργείου οικονομικών έναντι των σκληρών απαιτήσεων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου για την κάλυψη του δημοσιονομικού κενού, καθώς και η ανελαστική απαίτηση της τρόικα για απαρέγκλιτη εφαρμογή όλων των προαπαιτούμενων χωρίς καμία απολύτως ευελιξία, ήταν τα κύρια ζητήματα στο διεθνές οικονομικό πεδίο. 

Έτσι η εκκρεμούσα αξιολόγηση δεν έκλεισε ποτέ και η επίσπευση των διαδικασιών εκλογής Προέδρου της Δημοκρατίας μέσα στο Δεκέμβριο του 2014 οδήγησε σε διάλυση της Βουλής και εκλογές. Η χαμηλή βάση εκκίνησης της κυβερνητικής πλειοψηφίας, η ανθρωπογεωγραφία των ανεξάρτητων βουλευτών, και η ρητορική των δύο μικρότερων κοινοβουλευτικών ομάδων η συνοχή των οποίων απεδείχθη καθοριστική, ήταν οι βασικοί παράγοντες που οι τρεις διαδοχικές κατά το Σύνταγμα ψηφοφορίες απέβησαν άκαρπες. 

Νωρίτερα τον Οκτώβριο, πάντα στο 2014, κατά τη διάρκεια της συζήτησης της προτάσεως του Πρωθυπουργού για παροχή ψήφου εμπιστοσύνης στην τότε Κυβέρνηση σύμφωνα με τα άρθρα 84 του Συντάγματος και 141 του Κανονισμού της Βουλής, ο κ. Σαμαράς έλεγε:

"… όχι μόνο δεν θα χρειαστούμε νέο μνημόνιο, αλλά δεν χρειαζόμαστε καν ούτε τα υπόλοιπα χρήματα που ήταν να πάρουμε από το τωρινό μνημόνιο από τις αρχές της επόμενης χρονιάς. Μπορούμε να βγούμε από το μνημόνιο ενάμισι χρόνο νωρίτερα και αυτό σήμερα επιδιώκουμε, αυτό συζητάμε." (πρακτικά της Βουλής της συνεδρίασης Ε’ της Ολομέλειας 10/10/2014). 

Προαναγγέλλοντας όμως η τότε κυβέρνηση την άρνηση του υπολοίπου δανείου από το ΔΝΤ, δεν είχε ούτε εξασφαλισμένη τη χρηματοδότηση του κενού από την Ευρωζώνη ούτε δεδομένη την κάλυψη του ποσού από τις διεθνείς αγορές με ανεκτό κόστος δανεισμού. Λογαριάζοντας χωρίς τον …ξενοδόχο, δηλαδή τους πιστωτές των οποίων οι διαφορές ανέκαθεν συμβιβάζονταν εις βάρος της χώρας μας, η ρητορική του πρωθυπουργού για δράση πρώιμης εξόδου από τα μνημόνια προκάλεσε μοιραία την αρνητική αντίδραση των αγορών. Οι διεθνείς επενδυτές, αποστρεφόμενοι την προοπτική πρόωρης εξόδου από το πρόγραμμα χρηματοδότησης του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, ζητούσαν προοδευτικά αυξανόμενες και τελικά απαγορευτικές αποδόσεις για να εμπιστευθούν τα ομόλογα της Ελληνικής Δημοκρατίας. Στην ουσία έκλεισαν την πόρτα στην κυβέρνηση και απέκλεισαν γρήγορα τη χώρα από κάθε εναλλακτική.  

Στη σημερινή συγκυρία, οι πρωτοφανείς δημοσιονομικές δεσμεύσεις που έχει αναλάβει η Ελλάδα τόσο μεσοπρόθεσμα όσο και μακροπρόθεσμα δημιουργούν ένα πλαίσιο παραμονής υπό το κέλυφος του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Σε ότι αφορά τις επόμενες κινήσεις στη σκακιέρα των αγορών, για να υπάρχει συνέχεια στην προσπάθεια της χώρας να χτίσει σταδιακά μια καμπύλη επιτοκίων με ορίζοντα την περίοδο 2018-22 θα πρέπει να υπάρχει συνέπεια στην έγκυρη και έγκαιρη τήρηση των συμφωνηθέντων ένθεν και ένθεν. 

Μεταρρυθμιστική κόπωση και κυβερνητική αβελτηρία, εκ μέρους της ελληνικής πλευράς από τη μια μεριά, αναβολή βαθύτερης αναδιάρθρωσης του δημοσίου χρέους προς την κατεύθυνση που συμφωνήθηκε επί της αρχής μεταξύ του ΔΝΤ και των Ευρωπαίων, εκ μέρους των δανειστών από την άλλη, συνιστούν τα δύο επιμέρους σύνολα κινδύνων που καλούνται να σταθμίσουν στα επόμενα βήματα εξόδου της χώρας στις αγορές οι διεθνείς επενδυτές. Στη γλώσσα τους, ένας μάλλον κυνικός παρατηρητής θα έλεγε τηρουμένων πάντοτε των αναλογιών ότι η κυβέρνηση έχει πρωθυπουργό Alexis Samaras…  

*Ο Κωνσταντίνος Γκράβας είναι οικονομολόγος - αναλυτής διεθνών αγορών, επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Διοικήσεως και Επιτελών (ΣΔΙΕΠ/ΠΑ) της Πολεμικής Αεροπορίας.

πηγή: Alexis… Samaras