Του Κωνσταντίνου Γκράβα* 

Στο πρώτο από τα δύο αποσπάσματα που παραθέτει σε ανάρτηση στον προσωπικό του ιστότοπο ο κ. Βαρουφάκης, ανήμερα της δεύτερης επετείου του δημοψηφίσματος, περιγράφει το σκεπτικό του  "συστήματος παράλληλων πληρωμών" ως εξής:

"Το να υπάρχει μέσο, ή όπλο, αποτρεπτικό δεν αρκούσε βέβαια. Αν και ήταν σίγουρο ότι η ΕΚΤ θα δίσταζε να κλείσει τις ελληνικές τράπεζες εφόσον η ελληνική κυβέρνηση σηματοδοτούσε ότι ένα τέτοιο κλείσιμο θα πυροδοτούσε κούρεμα στα ομόλογα SMP το οποίο, με την σειρά του, θα έθετε υπό αμφισβήτηση το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, και το ευρώ γενικότερα, κανείς δεν μπορούσε να εγγυηθεί ότι η ΕΚΤ δεν θα τις έκλεινε. Άλλωστε οι θεσμοί της Ευρώπης έχουν μακρά παράδοση στις αυτο-καταστροφικές κινήσεις..."

Η παραπάνω επιχειρηματολογία πάσχει από αμφιλεγόμενες υποθέσεις και αυθαίρετα συμπεράσματα. Πρώτον, η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες ως θεσμικά ανεξάρτητη νομισματική αρχή για ολόκληρη την Ευρωζώνη. Ειδικότερα σε σχέση με την εξάρτηση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος από τον Έκτακτο Μηχανισμό Ρευστότητας (ELA), η ΕΚΤ μετά την αιφνιδιαστική προκήρυξη του δημοψηφίσματος, με ημερομηνία διεξαγωγής του μάλιστα που υπερέβαινε χρονικά το δεδομένο ορόσημο της 30ης Ιουνίου του 2015, επέλεξε τη μέση οδό: διατήρησε μεν την "ομπρέλα" του ELA, παγώνοντας δε το όριο στο επίπεδο της Παρασκευής, ημέρας προκήρυξης του δημοψηφίσματος. Αν η ΕΚΤ αύξανε το όριο παροχής έκτακτης ρευστότητας μέσω του μηχανισμού, τότε επί της ουσίας θα χρηματοδοτούσε δυνητικά ανεξέλεγκτα τη φυγή καταθέσεων (κλασικό bank run) που προκλήθηκε ήδη από τα ξημερώματα του Σαββάτου εξαιτίας της υπέρβασης του ορίου της 30ης Ιουνίου που απέρρεε από την πρωτοβουλία της ελληνικής κυβέρνησης να καταφύγει σε δημοψήφισμα με ημερομηνία διεξαγωγής την 5η Ιουλίου. 

Ακόμα και ένας προκατειλημμένος υπέρ της αμεσοδημοκρατικής διαδικασίας παρατηρητής θα παραδεχόταν ότι το δημοψήφισμα θα έπρεπε να είχε διεξαχθεί νωρίτερα, και πάντως, εντός του γνωστού ρητού χρονικού πλαισίου μεταξύ της 20ης Φεβρουαρίου και της 30ης Ιουνίου. Υπενθυμίζεται ότι με τη συμφωνία μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των ‘θεσμών’ στο Eurogroup της 20ης Φεβρουαρίου (2015) είχε αποφασισθεί η τετράμηνη συμφωνία-γέφυρα με ημερομηνία εκπνοής την 30η Ιουνίου εκείνου του έτους. Δεύτερον, καθώς βάσει της προηγούμενης ανάλυσης δεν ήταν ζήτημα δισταγμού της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τραπέζης να κλείσει τις τράπεζες αλλά ανάγκη της κυβέρνησης να προχωρήσει η ίδια αμέσως στην επιβολή κεφαλαιακών περιορισμών για να αποφευχθούν αθρόες εκροές καταθέσεων, το λογικό άλμα περί πυροδότησης κουρέματος στα ομόλογα SMP που κατείχε η ΕΚΤ δεν συνδέεται με τις αμφιλεγόμενες υποθέσεις. 

Τρίτον, η αδυναμία αποπληρωμής των εν λόγω ομολόγων που έληγαν στις 20 Ιουλίου του 2015 δεν θα έθετε υπό αμφισβήτηση ούτε το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ, ούτε το ευρώ γενικότερα. Το πιστωτικό γεγονός θα επέφερε την de facto μετάπτωση του εναλλακτικού συστήματος παράλληλων πληρωμών σε σύστημα παράλληλου εγχωρίου νομίσματος και, καθώς αυτό απαγορεύεται από τις Συνθήκες και το καταστατικό της ΕΚΤ, θα σήμαινε ομοίως την de facto έξοδο της χώρας από το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα. Η καταστροφή που θα συνέβαινε με ένα ενδεχόμενο Grexit το 2015 αφορούσε πρωτίστως την Ελλάδα και σε πολύ μικρότερο βαθμό την Ευρωζώνη.

Μπορεί, πράγματι, τόσο το 2010 όσο και το 2012 να υπήρχε το συστημικό ρίσκο ενός γενικευμένου ντόμινο. Η πεπερασμένη διάσταση του κόστους εξόδου της χώρας από το ευρώ θα μετατρεπόταν εκείνη την περίοδο σε απροσδιοριστία λόγω του σοβαρού κινδύνου σταδιακής αποσύνθεσης της Ευρωζώνης, γεγονός που θα πολλαπλασίαζε γεωμετρικά το κόστος της εξόδου για τους εταίρους μας αντί της στεγανοποίησης του προβλήματος στα όρια των ελληνικών αριθμών. Προϊόντος του χρόνου όμως ο κίνδυνος αυτός βαίνει διαρκώς μειούμενος αν δεν έχει πλέον εξαλειφθεί. Η Ευρωζώνη ανέπτυξε σταδιακά ικανούς μηχανισμούς και αντισώματα βελτιώνοντας την αρχιτεκτονική της και προετοιμαζόμενη καλύτερα ώστε να ‘αποστειρώσει’ τα προβλήματα που θα της δημιουργούσε το Grexit. Πέρα από το γεγονός ότι οι ‘θεσμοί’ έχουν κάνει την άσκηση για να υπολογίσουν με ακρίβεια τη ζημιά εξόδου της χώρας από το ευρώ, η ελληνική αβεβαιότητα από πλευράς αριθμητικής φαίνεται να έχει ποσοτικοποιηθεί και παράλληλα απομονωθεί από την προγενέστερη κατάσταση πλήρους απροσδιοριστίας μιας χαοτικής εξόδου από το ευρώ. Στον αντίποδα, όπως και το 2010, η χώρα μας εξακολουθεί να είναι ο πιο αδύναμος κρίκος εντός του ευρώ.

Και συνεχίζει στο ίδιο απόσπασμα ο κ. Βαρουφάκης, περιγράφοντας το σκεπτικό του  "συστήματος παράλληλων πληρωμών":

"…Αυτή η σκέψη οδηγούσε στο συμπέρασμα ότι μια κυβέρνηση Σύριζα έπρεπε να είναι προετοιμασμένη για την περίπτωση που η ΕΚΤ έκλεινε τις ελληνικές τράπεζες. Το μέγα ερώτημα ήταν: Υπήρχε τρόπος να κρατηθεί η Ελλάδα εντός της ευρωζώνης σε μια τέτοια περίπτωση;"

Εδώ τα πράγματα είναι μάλλον ξεκάθαρα• το ερώτημα που διατυπώνεται μαρτυρά από μόνο του την πραγματικότητα. Φαίνεται ότι η στρατηγική του πρώην υπουργού Οικονομικών στόχευε εξ αρχής, πρώτον, στο να κυλούσε ομαλά η "διαπραγμάτευση" μέχρι το ορόσημο της 20ης Ιουλίου του 2015, δεύτερον -εφόσον καθίστατο εφικτό το πρώτο-, να μην αποπληρώνονταν από την ελληνική δημοκρατία τα ομόλογα που διακρατούσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, και τρίτον, η χώρα να χρεοκοπούσε εντός της Ευρωζώνης, εντός του ευρώ. Για τον σκοπό αυτόν επεξεργαζόταν ως Σχέδιο Β το παράλληλο σύστημα πληρωμών εκτός του τραπεζικού συστήματος, ένα "δημοσιονομικό νόμισμα" όπως το χαρακτήρισε ο Κορεάτης σύμβουλος (ακόμα και σήμερα, στο Υπουργείο Οικονομικών), γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι η παρέλευση της 30ης Ιουνίου θα σήμαινε το κλείσιμο των τραπεζών οιονεί αμελλητί. 

Το πολιτικό πρόβλημα είναι ότι ο τότε υπουργός Οικονομικών φαίνεται πως βρήκε ευήκοα ώτα στο υπουργικό συμβούλιο• τον Μάρτιο του 2015 οι περισσότεροι υπουργοί ενθουσιάστηκαν με το πρωτότυπο και ‘επαναστατικό’ σχέδιο• στα λόγια του ίδιου, "χτυπώντας τον στην πλάτη λέγοντας ότι η παρουσίαση τους ενδυνάμωσε, εμψύχωσε και, γενικότερα, εντυπωσίασε".

Στο δια ταύτα, ο κ. Βαρουφάκης διαδραμάτισε τον άχαρο ρόλο του "κακού μπάτσου" στη διαπραγμάτευση μέχρι και την απροσδόκητα μεγάλη επικράτηση του ΟΧΙ στο έωλο δημοψήφισμα. Αφού πανηγύρισε με δημόσια δήλωση πρώτος πριν τον πρωθυπουργό το αποτέλεσμα ως μεγάλος νικητής, εκπλήρωσε τον ρόλο του καθώς η επόμενη "πίστα" που καλείτο να περάσει η κυβέρνηση αφορούσε στη διαχείριση της μετατροπής του ΟΧΙ σε ΝΑΙ και της συνθηκολόγησης με τους Ευρωπαίους υπό τη δαμόκλειο σπάθη του μη διαχειρίσιμου Grexit. Όσο για την ΕΚΤ, έχουσα πλήρη γνώση και θεσμική συνείδηση ως φύλακας του ευρώ, έθεσε εξ αρχής ως έσχατο χρονικό όριο της συμφωνίας-γέφυρας την 30η Ιουνίου με ενδιάμεσο ορόσημο υποβολής του καταλόγου των μεταρρυθμίσεων την 30η Απριλίου. Έτσι ώστε να υπάρχει απόσταση ασφαλείας από τη λήξη των ομολόγων SMP• ένα προσχεδιασμένο πιστωτικό γεγονός, που δεν έγινε ποτέ πράξη... 

*Ο Κωνσταντίνος Γκράβας είναι οικονομολόγος -αναλυτής διεθνών αγορών, επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Διοικήσεως και Επιτελών (ΣΔΙΕΠ/ΠΑ) της Πολεμικής Αεροπορίας.

πηγή: Ο 'κακός μπάτσος' της Πρώτης Φοράς...