Του Κωνσταντίνου Γκράβα
Στη Μεγάλη Χίμαιρα (1913), ο διάσημος συγγραφέας Νόρμαν Έιντζελ ισχυριζόταν ότι ο πόλεμος στην Ευρώπη είχε καταστεί αδύνατος εξαιτίας του υψηλού βαθμού αλληλεξάρτησης ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες ως προς τις επενδύσεις και το εμπόριο. Υποστήριξε ότι ένας πόλεμος θα κατέστρεφε την Ευρώπη απλώς και μόνο εξαιτίας της οικονομικής αναταραχής που θα προκαλούσε. Επομένως, ο πόλεμος ήταν αδύνατος. Βεβαίως η ιστορία έγραψε ότι ο Έιντζελ έκανε λάθος. Δεν είχε πιάσει το νόημα. Όταν δύο έθνη έχουν κοινά οικονομικά συμφέροντα, υπάρχει πάντα η ανησυχία ότι η μία πλευρά θα εκμεταλλευτεί τη θέση της ή θα αποσυρθεί από τη σχέση για να πάει με κάποιον άλλον ή δεν θα καταφέρει να τηρήσει τα συμφωνημένα. Όσο πιο αλληλένδετες είναι οι χώρες τόσο περισσότερο προσπαθούν να διασφαλίσουν το ότι οι συνεργάτες τους θα παραμείνουν αφοσιωμένοι στη σχέση και δεν θα προσπαθήσουν, σε ένα ακραίο σενάριο, να τις εκβιάσουν. Η αλληλεξάρτηση μπορεί να δημιουργήσει ασφάλεια – ή ανασφάλεια και πόλεμο.†
Μια όχι πάντως πρωτόφαντη περίπτωση αλληλεξάρτησης χωρών διαμέσου του παγκοσμιοποιημένου χρηματοπιστωτικού συστήματος προέκυψε μετά το ξέσπασμα της κρίσης με την κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008. Υπήρχε κοινό συμφέρον για τις τρεις οικονομικά ισχυρότερες δυνάμεις, τις Ηνωμένες Πολιτείες στην Αμερική, την Κίνα στην Ασία, και τη Γερμανία στην Ευρωζώνη, να διατηρηθεί το status quo του αμερικανικού δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος. Έτσι στο πλαίσιο της "νομισματικής ειρήνης" το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έσπευσε να συμμετάσχει στο ελληνικό πρόγραμμα το 2010 κατ’ εξαίρεση όσων προέβλεπε το καταστατικό του. Για την εξαίρεση αυτή το ΔΝΤ επικαλέσθηκε τότε τον "συστημικό" κίνδυνο εξάπλωσης της κρίσης σε ολόκληρη την Ευρωζώνη. Τον Ιανουάριο του 2016 το Ταμείο ανακοίνωσε την κατάργηση της "συστημικής εξαίρεσης" από τους κανόνες δανεισμού στο πλαίσιο ευρύτερης μεταρρύθμισης για την αντιμετώπιση κρίσεων δημοσίου χρέους. Και στην πρόσφατη διαβούλευση βάσει του Άρθρου IV για την Ελλάδα κατεγράφησαν για πρώτη φορά δημοσίως σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των Εκτελεστικών Διευθυντών του. Επτά χρόνια μετά το 2010, οι τεχνοκράτες δεν πρόκειται να (ξανα)βάλουν ούτε σταγόνα νερού στο κρασί τους αναφορικά με τη χρηματοδοτική συμμετοχή του Ταμείου στο ελληνικό πρόγραμμα. Η στάση του ΔΝΤ στη διαπραγμάτευση θα πρέπει να αναμένεται άκαμπτη.
Συγκρίνοντας τον "κανόνα του χρυσού" πριν τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο με το κοινό νόμισμα σήμερα, βασική διαφορά είναι ότι η Ευρωζώνη αντικατέστησε τα νομίσματα των κρατών-μελών της με το ευρώ ως ενιαίο και μη-αναστρέψιμο νόμισμα. Στην κορύφωση της κρίσης στα μέσα του 2012 ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Μάριο Ντράγκι, ανακοίνωσε ότι "το ευρώ είναι μη αναστρέψιμο… εντός της εντολής της, η ΕΚΤ είναι έτοιμη να πράξει οτιδήποτε χρειασθεί ώστε να διαφυλαχθεί το ευρώ". Οι θεσμικές διευθετήσεις που έγιναν μέχρι σήμερα διαμόρφωσαν το πεδίο δράσης και επιτυχημένης εφαρμογής της νομισματικής ειρήνης. Κατά τον Ντράγκι, η οικονομία της Ευρωζώνης βρέθηκε στο τέλος του 2016 στον ισχυρότερο βηματισμό της από τις αρχές της κρίσης. Κατά την πρόεδρο της αμερικανικής κεντρικής τράπεζας, Τζάνετ Γέλεν, έχει σημειωθεί αξιοσημείωτη πρόοδος στην οικονομία σε σχέση με την επίτευξη των δύο στόχων νομισματικής πολιτικής τους οποίους έχει αναθέσει το Κογκρέσο στη Fed: της επίτευξης πλήρους απασχόλησης και της σταθερότητας των τιμών.
Τον Ιούλιο του 2010 ο τότε επικεφαλής της Ομοσπονδιακής Τραπέζης των Ηνωμένων Πολιτειών, Μπεν Μπερνάνκι, χρησιμοποίησε στην εξαμηνιαία κατάθεσή του στο Κογκρέσο τη φράση "ασυνήθιστη αβεβαιότητα” για να περιγράψει την κατάσταση της οικονομίας. Καθώς η παγκόσμια οικονομία ανέκαμψε μετά την επιτυχημένη δράση των κεντρικών τραπεζών στο πλαίσιο της νομισματικής ειρήνης, το νέο γεωπολιτικό αποτύπωμα των σύγχρονων μεγάλων δυνάμεων θα τελεί υπό διαμόρφωση τα προσεχή χρόνια. Η στρατηγική της προεδρίας Τραμπ υπό το δόγμα "πρώτα η Αμερική", η τοποθέτηση της Ρωσίας στην ενεργειακή πίτα, ο de jure μετασχηματισμός της Τουρκίας σε αυταρχική οιονεί δημοκρατία μετά το κυριακάτικο δημοψήφισμα, η γεωπολιτική φόρτιση της κορεατικής χερσονήσου, διαμορφώνουν μεταξύ άλλων το πλαίσιο για τη μεταφορά της "ασυνήθιστης αβεβαιότητας” από το οικονομικό σύστημα στις διεθνείς σχέσεις.
Μέσα σε όλα αυτά, η Ελλάδα παραμένει με το στίγμα της "ειδικής περίπτωσης”. Και, δυστυχώς, μόνον στο σκάκι τα πιόνια ενίοτε γίνονται βασίλισσες…
† βλ. Φρήντμαν, Τζ. (2015). Σημεία Ανάφλεξης (σσ. 130-131). Αθήνα: Ενάλιος.
* Ο Κωνσταντίνος Γκράβας είναι οικονομολόγος - αναλυτής διεθνών αγορών και επισκέπτης καθηγητής στη Σχολή Διοικήσεως και Επιτελών (ΣΔΙΕΠ) της Πολεμικής Αεροπορίας.
