Η προεδρία Τραμπ και το ευρώ

Στη Μεγάλη Χίμαιρα (1913), ο Νόρμαν Έιντζελ ισχυριζόταν ότι ο πόλεμος στην Ευρώπη είχε καταστεί αδύνατος εξαιτίας του υψηλού βαθμού αλληλεξάρτησης ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες ως προς τις επενδύσεις και το εμπόριο. Υποστήριξε ότι ένας πόλεμος θα κατέστρεφε την Ευρώπη απλώς και μόνο εξαιτίας της οικονομικής αναταραχής που θα προκαλούσε. Επομένως, ο πόλεμος ήταν αδύνατος. Βεβαίως η ιστορία έγραψε ότι ο Έιντζελ έκανε λάθος. Δεν είχε πιάσει το νόημα. Όταν δύο έθνη έχουν κοινά οικονομικά συμφέροντα, υπάρχει πάντα η ανησυχία ότι η μία πλευρά θα εκμεταλλευτεί τη θέση της ή θα αποσυρθεί από τη σχέση για να πάει με κάποιον άλλον ή δεν θα καταφέρει να τηρήσει τα συμφωνημένα. Όσο πιο αλληλένδετες είναι οι χώρες τόσο περισσότερο προσπαθούν να διασφαλίσουν το ότι οι συνεργάτες τους θα παραμείνουν αφοσιωμένοι στη σχέση και δεν θα προσπαθήσουν, σε ένα ακραίο σενάριο, να τις εκβιάσουν. Η αλληλεξάρτηση μπορεί να δημιουργήσει ασφάλεια – ή ανασφάλεια και πόλεμο. (βλ. Φρήντμαν, Τζ. (2015). Σημεία Ανάφλεξης (σ.σ. 130-131). Αθήνα: Ενάλιος).   

Τηρουμένων των αναλογιών, μεταπολεμικά με το σύστημα Bretton Woods μέχρι και την παρούσα περίοδο, αναπτύχθηκε μία νομισματικού και –κατά συνέπεια–  χρηματοπιστωτικού τύπου αλληλεξάρτηση ανάμεσα στις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις του πλανήτη. Η αλληλεξάρτηση αυτή εδράζεται στο κοινό οικονομικό συμφέρον διατήρησης της κουλτούρας που έφερε το αμερικανικό δολάριο να κυριαρχεί: ως μέσο συναλλαγών, ως μονάδα τιμολόγησης εμπορευμάτων και ως μέσον αποθήκευσης πλούτου. Η ταυτότητα του δολαρίου ως παγκόσμιου αποθετικού νομίσματος αναδεικνύει το πλέγμα των διεθνών σχέσεων μέσα στην παγκόσμια οικονομία. Και εδώ, η αλληλεξάρτηση μπορεί να δημιουργήσει ασφάλεια – ή ανασφάλεια και νομισματικό πόλεμο. 

Η ιστορία εξάλλου διδάσκει ότι η διεθνής συνεργασία είναι πιο πιθανή όταν είναι θεσμοθετημένη. Μια συνθήκη που ευνοεί την συνεργασία αυτή είναι όταν υπάρχει ήδη ένα σύνολο πολιτικών και συμπεριφορών ως πλαίσιο πολιτικής (policy regime) που πρέπει να διαφυλαχθεί. Ένα τέτοιο καθεστώς που εδραιώθηκε μετά το 2008 στον τομέα της νομισματικής πολιτικής, η οποία ασκείται από τις θεσμικά ανεξάρτητες κεντρικές τράπεζες, είναι η «νομισματική ειρήνη». Ως νομισματική ειρήνη ορίζεται η συντονισμένη δράση στο πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ του τριγώνου ΗΠΑ – Γερμανία (Ευρωζώνη) – Κίνα, προκειμένου να διατηρηθεί το status quo του αμερικανικού δολαρίου ως παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος. Πρόκειται για ένα πλαίσιο αμοιβαία επωφελούς οικονομικής συνεργασίας μεταξύ των τριών μεγάλων δυνάμεων, η διατήρηση και διαφύλαξη του οποίου οδήγησε στη συμπεριφορά συνεργασίας μεταξύ της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. [βλ. Βλιάμος, Σ. & Γκράβας, Κ. (2016). Από τον νομισματικό πόλεμο στην ειρήνη. Foreign Affairs The Hellenic Edition, τ. 42, σ.σ. 86-105.]

Παρατηρώντας ιστορικά τη λειτουργία του διεθνούς νομισματικού συστήματος μπορούν να εντοπισθούν προσπάθειες διατήρησης ή καταστρατήγησης της νομισματικής ειρήνης. Στην τρέχουσα περίοδο, κομβικό ρόλο θα παίξει η εκλογή Τραμπ στον Λευκό Οίκο. Στις αρχές του 2017, οπότε θα δημοσιοποιηθούν τα στοιχεία για τον Νοέμβριο και τον Δεκέμβριο, θα φανεί τι συνέβη μετά τις αμερικανικές εκλογές ενώ οι επενδυτές ξεπουλούσαν τα αμερικανικά ομόλογα, υποθέτοντας ότι οι περικοπές φόρων και η αύξηση του δανεισμού υπό τον κ. Τραμπ θα οδηγήσει σε ταχύτερη ανάπτυξη και σε μεγαλύτερο δημοσιονομικό έλλειμμα. Το ύψος των αμερικανικών κρατικών ομολόγων που κατέχει η Κίνα υποχώρησε ήδη τον Σεπτέμβριο στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων τεσσάρων ετών. (βλ. «Η Κίνα δεν ξεπουλάει ομόλογα ΗΠΑ», Καθημερινή, 16.12.2016). Οι προσδοκίες των αγορών για μεταρρυθμίσεις στη φορολογία και επενδύσεις στις υποδομές από τη νέα αμερικανική κυβέρνηση,  αντιπαραβάλλονται με τα προεκλογικά σχέδια για επαναδιαπραγμάτευση των εμπορικών συμφωνιών και επιβολή δασμών στην Κίνα.

Εφόσον η αλλαγή των δεδομένων αντικαθρεφτιστεί στην κυριαρχία του δολαρίου υπό το πρίσμα «Πρώτα η Αμερική», η νομισματική ανασφάλεια ενδέχεται να ανατρέψει την ισορροπία της ειρήνης. Αν η νομισματική ειρήνη αποβεί εύθραυστη, το μεγαλύτερο θύμα της θα είναι το ευρώ. Η Γερμανία θα έχει ισχυρότερα επιχειρήματα να ανατρέψει το αξίωμα Ντράγκι ότι η Ευρωζώνη δεν είναι αναστρέψιμη…  

Kωνσταντίνος Γκράβας, Οικονομολόγος - αναλυτής διεθνών αγορών, υποψήφιος διδάκτωρ «Πολιτικής Οικονομίας» στο Τμήμα ΜΙΘΕ του ΕΚΠΑ

“Η προεδρία Τραμπ και το ευρώ” (Η Καθημερινή, 06.01.2017)